Breudwd Rhyddiaith Gymraeg 1300-1425
English

Rhydychen, Llsgr. Coleg yr Iesu 111 (Llyfr Coch Hergest) – tudalen 124v

Delw'r Byd

124v

514

hyt y|lleuat. Ac o·honaỽ y keiff pawb
y anadyl. ac ỽrth y vot yn wlyb yd
ehet yr adyr yndaỽ megys y pysgaỽt
yn|y mor. ac yn yr awyr hỽnnỽ y mae
dievyl yn arhos dydbraỽt. ac ohonaỽ
y kymerant corff pan ymdangossont
y dynyon. ac o hỽnnw y genir gỽyn+
noed. kanyt oes o|r|gỽynt dim o·nyt
awyr kyffroedic. Deudec gỽynt ys+
syd y bop vn o·honunt. Ac o|r deudec
hynny y|mae pedwar prif|wynt. kyn+
taf septemtrio. ac ef a|wna oeruel ac
wybyr. ac o|r tu deheu y mae Eurus
a|wna ery. a chenỻysc. Ac o|r tu asseu
y mae aquinilo. a borias. y rei a|dỽc
y|r wybyr. Ẏr eil yỽ subsolanus y gelw+
ir ỽrth y gyuodi y ỻe y kyuyt yr he+
ul. ac o|r|tu deheu y mae vulturnius a
sycha pob peth. ac o|r|tu asseu y mae
Eurus a|wna nyỽl. Trydyd yỽ aỽster
a nothus. ac ef a|wna ỻawer o dymhes+
tloed yn|yr awyr. ac ef a|wna gỽres. a
gỽlybỽr. a mellt. a|deheu yỽ. awster
gỽynt rỽymedic yỽ. ac o|r asseu y|mae.
Euromothus. a ỻeiaf a|wna gỽynt y
de˄mhestyl yn|y mor. kanys araf yỽ.
Pedweryd yỽ zephirus. a|wna y blo+
deu a|r gỽlith. Ac ef a|dỽc y blodeu. ac
a yrr y gayaf. a|dehev yỽ. Affricus
hwnnỽ a|ỽna meỻt ac asseu yỽ. Corus
hỽnnỽ a|wna wybyr yn|y|dỽyrein. a|go+
leuat yn|yr Jndia. a deheu ˄yỽ. Deu|w+
ynt ereiỻ yssyd. aỽra. ac altanus. aỽ+
ra. yn|y dayar. ac altanus yn|y weilgi.
a|r gỽynnoed hynny a yrrant y dyfred
yn|yr aỽyr. a|r rei hynny a rewhant
yn|yr wybyr. A|phan|wasgaront y gỽ+
ynt y rei hynny y byd godỽrd maỽr
yn|yr aỽyr a|r|wybyr. ac ỽrth hynny
sein yr wybyr yỽ y taran. a|r tan a|daỽ
o hynny yỽ y meỻt. A|r envys yn|yr
awyr pedwar ỻiwaỽc yỽ o gysgaỽt
peleidyr yr heul yn|yr wybyr keu gy+
verbyn ac ef. megys pan|lathro yr
heul y|myỽn ỻestyr ỻaỽn o|dỽfyr y
tywynha ar y nenn. o|r tan y byd lliỽ

515

coch. o|r|dỽfyr y gỽynn. o|r awyr y gỽyrd.
ac o|r dayar y glas. ac o|r kaỽdeu a daỽ o|r
wybyr. Kanys gỽedy y del y defnydyeu
bychein yn|vaỽr y kynneil yr awyr. ac y+
na y taỽd yr heul. ac y grynn y gỽynt
y|r dayar. a|r|glaỽ kynn hanffo o|r mor
ny byd haỻt. kanys o wres yr heul y
byd croyỽ. a|r glaỽ hỽnnỽ gỽedy as rew+
ho y gỽynt a|daỽ yn genỻysc a|r eiry o|w+
res. a heb vynet ettwa yn|genỻysc a|rew+
ha ac a|vyd eira. a|r gỽynt a|daỽ o|r wybyr
a|r nyỽl a|daỽ o|r dỽfyr. A|phob corf a|henyỽ
o|r pedwar defnyd. Prenn gỽedy dotter
ar y tan. rann y tan a lysc. a|rann y day+
ar a|vyd ỻudu. Rann yr awyr a|r dỽfyr
a|a yn|ỻuch y|r awyr. ac ỽrth hynny y mae
agerỽ ỽrth ryỽ yr awyr a|r dayar yndaỽ.
a|r|ser a|welhir yn|syrthaỽ. nyt ynt ser
Namyn gỽrychyon o|r aỽyr sych yn|y gỽ+
lyb. ac yna y diffyd. ~ ~  
S Eith planet yssyd. kyntaf yỽ y
ỻeuat. a|ỻeihaf yỽ o|r ser. ac yn|y
kylch nessaf y mae. Ac annyan y tan a
gymysc a|r dỽfyr. ac ỽrth hynny nyt
yttiỽ y phriaỽt leuver genti. Namyn
megys drych y|goleuhaa yr heul. a|r kys+
gaỽt a|welhir yndi o annyan y dỽfyr
yỽ. ac ef a|dywedir pei na|bei na* bei* y
dỽfyr kyn oleuhet bydei a|r|heul. a mỽy
yỽ no|r dayar. Ac yn naỽ niheu ar hugeint
y kylcha y ffuruaven. A|r eil yỽ Mercuri+
us. a mỽy yỽ no|r ỻeuat. a|e leuuer yỽ
yr|heul. A|naỽ niheu ar hugeint yỽ y
chylch. Trydyd yỽ venus. ac ỽyth ni+
heu ar|hugeint a|thrychant yỽ y chylch.
Pedwared yỽ yr heul. a mỽy vgeinwe+
ith yỽ no|r dayar. a hi yssyd oleuat y|r hoỻ
syr. a phump niheu a|thrugeint a|deucant
y kylcha y|byt. Ac|ỽyth mlyned ar|hugeint
yỽ y chylch. ac ual y byd y|dyd y ar y|dayar
veỻy y byd y nos ydan y dayar. Pymhet
yỽ mars. a|dỽy vlyned yỽ y chylch. chwe+
chet yỽ Jubiter. a deudec mlyned yỽ y
chylch. Seithuet yỽ saturnus. a|deg
mlyned ar|hugeint yỽ y chylch. A|phỽy byn+
nac a|wnelei delỽ o|evyd pann|dechreuei y